Sa adlaw nga siya gidala ngadto sa emergency room sa Cainta Hospital tungod sa hypertension, si Jehoiakim Canbia, 28, gisultihan nga ang iyang pagpanabako maoy dakong hinungdan sa iyang sakit.
“Akala ko katapusan ko na nung time na ‘yun… Sabi ko sa sarili ko na once na maka-survive lang ako, ititigil ko na talaga ang paninigarilyo,” matod ni Cabia, kinsa naanad sa pagpanigarilyo og 15 ka sticks matag adlaw.
Matod sa Mayo Clinic sa United States (US), ang pagpanabako og sigarilyo usa sa mga nagdala og risgo sa high blood pressure. Mga kemikal gikan sa tabako mahimong “makadaut sa walls sa ugat” nga mahimong “mopadako sa risgo sa sakit sa kasingkasing.”
Kwarenta y dos ka adlaw human kalit nga niundang niadtong Oktubre 20, si Jehoiakim Cabia niingon nga nakasinati gihapon sa pagpanakit sa dughan ug kalisod sa pagginhawa sa gabii, nga mga simtomas sa withdrawal gikan sa pagtabako og sigarilyo. Si Cabia nanigarilyo sulod sa 15 ka adlaw.
Kwarenta y dos ka adlaw human nikalit sa pag-undang sa Oktubre 20, si Cabia, hinabako sulod sa 15 ka tuig, nakasinati gihapon sa pagpanakit sa dughan ug kalisod sa pagginhawa sa gabii- resulta nga andam niyang atubangon alang sa paglambo sa iyang panglawas.
“Nagkombinser nako para moundang ko mao ang akong panglawas,” matod niya sa interbyu sa Vera Files.
Gipili gyud nako nga moundang ug wa na nako huna-hunaa ang akong pagka adik sa pagyoyosi kay sa akong tan-aw kon akong ipadayon ang pagyosi unsa pa unyay mahitabo nako.
Ang unang pipila ka mga adlaw sa pag-undang maoy labing lisod, matod ni Cabia, usa ka non-fungible token (NFT) player. Sa unang semana, siya nag bed rest kay gilaay ug gikapoy bisan kon wa siyay gibuhat nga pisikal. Di usab siya makatulog.
Si Cabia, 28, nagbantay sa kalamboan sa iyang pag-undang pinaagi sa us aka mobile application nga gitawag og Quit Now. Iya ning gigamit isip giya aron siya masayod kon unsa na siya kadugay nga niundang sa pagpanabako.
Mao kini ang naandan nga simtomas sa withdrawal sa mga hinabako nga mao pa lay pagsugod sa pag-undang, matod ni Robert Garcia Jr., project manager sa Department of Health (DOH) Quitline, usa ka helpline sa pag-undang og sigarilyo nga nagbase sa Lung Center of the Philippines sa Quezon City.
Pipila sa mga hinigarilyo, matod ni Garcia, kasagaran makasinati og labad sa ulo, ganahan mokaon, pikon ug magsige og ubo. Ang uban magpangita og maayo sa nicotine nga moresulta sa relapse, o pagbalik sa naandang pagpanabako.
Usahay sila (mga hinabako) nagtuo nga nasakit tungod sa pag-undang sa pagpanigarilyo, apan di diay tinuod. Baliktad na hinuon sa pagkatinuod; ang imong lawas nag-adjust sa ‘normal’ nga way nicotine.
Samtang nagpadayon ang coronavirus disease 2019 (Covid-19) pandemic, gikan sa Marso 2020 ngadto sa Hulyo 2021, matod ni Garcia nga ang Quitline nakadawat og 447 ka mga tawag, sagad gikan sa mga lalakeng hinabako. Ning mao nga gidaghanon, 145 sa callers ang ning-enroll sa programa sa pag-undang sa pagpanigarilyo.
“Tungod sa kahadlok, sagad nila (mga hinabako) nasayod nga ang krisis sa panglawas moapekto sa baga.”
‘Sayon sultihon, lisod buhaton’
Ang pag-undang sa pagpanigarilyo, ‘sayon sultihon, lisod buhaton,” matod ni Garcia. Tungod kay ang tumong mahimong “gawasnon gikan sa sigarilyo”, ang mga hinabako niatubang sa ilang pagka adik taliwa sa paggrabe sa stress sama sa pagpuyo lang sa balay. Ang Pilipinas usa sa mga nasod sa kalibutan nga nagpatuman og taas nga lockdown sa kalibutan.
Ang ka grabe sa pagkagumon sa usa ka hinagarilyo maoy basehan sa unsa nga suporta ang iyang gikinahanglan, matod ni Garcia. Sukdon kini kon pila ka sticks ang ilang makunsumo sa matag adlaw ug ilang pattern sa pagpanigarilyo.
Si Cabia nikonsiderar sa iyang kaugalingon nga “nagumon og maayo” nga hinigarilyo. “Kon gilaay ko, diha ko manigarilyo, samtang nagkape sa buntag, human mokaon, samtang nagtubag sa sugo sa lawas.”
“Bisan duna koy sakit, manigarilyo ko kaniadto. Bisan sa kaadlawon, mangita ko og paagi aron lang magyosi.”
Aron mapugngan ang iyang kahidlaw, si Cabia nibalhin sa iyang atensyon ngadto sa pag-ehersisyo, kaon og pagkaon nga maayo sa panglawas, pag-inom og tubig, o mousap og tam-is.
“Syempre nag-ampo kanunay nga malabang nako ang tanan nga pagsuway nga nahitabo nako,” matod niya.
Si Cabia nipaambit nga ang unang duha ka mga semana nga pag-undang maoy labing lisod. Iyang doktor nisulti niya nga magpa medical check-up, ug matod niya nga ang mga resulta nagpakita nga wa siyay mga komplikasyon.
Nidumili si Cabia sa pagbalhin ngadto sa mga produkto sa vaping. “Huna-huna nako maglisod ko kon akong hinayhinayon mao nga gihimo nako kanang diha-diha gyud..kay basin pa ma high blood na sab ko ug ma-stroke.”
Si Regin Rory Salazar, 35, sama og sentimyento ni Cabia kalabot sa paggamit og vapes isip paagi sa pag-undang. Hinabako sulod sa 18 ka tuig sukad sa high school, si Salazar nisuway sa pagpanigarilyo gamit ang JUUL pod, “usa ka closed-system vapor product” nga rechargeable pinaagi sa USB port.
Ang galamiton, usa ka second hand nga regalo gikan sa iyang boss, maoy nakaingon nga dungan siya nga naggamit sa sigarilyo ug vape.
“Kaniadto, mas pirme kong nanigarilyo apan dihang medyo naanad na ko sa vape, hinayhinay kog undang sa sigarilyo, hangtod nga usa ka buwan na lang ko manigarilyo,” matod niya.
“Laina na gyud og lami sa sigarilyo human ko naanad na sa vape. Aso na lang ang lami niya…Di pareho kaniadto nga kada hithit haskang lamia.”
Sa vape, kaniadto mo-order siya sa Virginia tobacco, strawberry, mango ug cola flavors. Matag usa mapalit og P250 ngadto sa P300, maingon nga susama og presyo sa usa ka kaha sa sticks sa sigarilyo, ug molanat lang og duha ngadto sa tulo ka adlaw.
Matod ni Salazar nga nakatabang man tuod ang device sa pag-undang niya sa pagpanabako, nakaaghat kini niya sa pagbalhin sa laing makaadik nga produkto. Ang pod dunay sagol nga 5% nicotine salt, nga gibana-banang dunay 40 milligrams sa nicotine matag millimeter sa juice, o tumbas sa gidaghanon sa nicotine nga gidala sa usa ngadto sa tulo ka kaha sa sigarilyo, matod sa usa ka artikulo sa Mayo Clinic website.
Human makaamgo sa dautang mga epekto sa pagpanabako ug vaping sa iyang panglawas, si Salazar niingon nga siya nihimo og “hinanggaw nga saad” ngadto sa iyang kaugalingon nga kon mawagtang o maguba ang iyang device, moundang siya sa pagpanigarilyo. Ug sa Marso karong tuiga, nibiya siya sa pagpanigarilyo.
“Kadaghan na sab ko nisuway pagbiya o panabako kaniadto. Apan hangtod nga naa ang vape, wa gyud ko nakaundang. Maayo ra sab nga nawagtang siya,” matod ni Salazar.
Sama kang Cabia, si Salazar nakat-on nga pugngan ang iyang kahidlaw “pinaagi sa paghimong busy” sa iyang baba.
Laing hinabako, laing mga kasinatian
Gitataw ni Garcia nga ang pag-undang managlahi matag hinabako- dunay uban nga kaya ra nila nga diha-diha, samtang ang uban dili.
Mao ni ang hinungdan nga ang Quitline mopahaum sa matag usa sa ilang tambag sa matag kliyente. Ang pito ka mga sakop sa team gilangkuban sa gibansay nga medical professionals ug mga eksperto sa pagdumala og mga tawo.
Ang Quitline naghatag og daghang kapilian sama sa counseling, behavioral support ug, ang labing bag-o, nicotine replacement therapies, (NRTs) ngadto sa mga hinabako nga gustong moundang. Di sila morekomendar og vaping o init nga produkto sa tabako, matod ni Garcia, tungod sa kakuwang sa ebidensya nga magmatuod nga kini nga mga galamiton makatabang sa pag-undang sa pagpanigarilyo.
“Kon dunay nicotine, wa nato sulbara ang pagka adik sa nicotine,” matod niya.
Dihang gipangutana kon unsay kalainan sa nicotine patches ngadto sa vaping, si Garcia niingon, “Kini (NRT) gi-monitor..unya kini anam-anam nga pagamyan.”
“Kon ang hinigarilyo motabako og ubos sa 10 ka sticks matag adlaw, ang hinabako magsugod sa 15 milligrams sa nicotine patches. Apan ang kon ang hinabako manigarilyo og sobra sa ka usa ka kaha o kaha (20 ka sticks) matag adlaw, ang doktor maka-prescribe og mas taas nga dose sa nicotine replacement therapy,” matod ni Garcia.
Sa Hunyo 2021, ang World Health Organization (WHO) nitugyan sa P41-million nga balor sa nicotine patches ngadto sa upat ka mga ospital, lakip sa Lung Center of the Philippines, alang sa mga hinabako nga nag-edad og 20 ngadto sa 40 anyos nga dunay comorbidities ug andam nang moundang. Ang proyekto tipik sa kalibutanong Access Initiative for Quitting Tobacco sa ahensya.
Ang therapy program gi-prescribed ug gigiyahan sa usa ka medical doctor ug, matod ni Garcia, kini gitumong aron pagtabang sa withdrawal symptoms ug kahidlaw nga “kalagmitan kaayong maoy hinungdan sa pag-relapse sa hinabako.”
Si Dr. Rabindra Abeyasinghe, WHO Representative to the Philippines, niingon “Ang dugang Nicotine Replacement Therapy (patches) makapalig-on sa paninguha sa Department of Health sa pagkombate sa bati nga epekto sa panglawas sa paggamit og tabako.”
Gikan sa average rate nga 15% ngadto sa 18% sa pag-undang nga duna lay behavioral support, naglaum si Garcia nga ang paggamit sa libreng NRTs makatabang sa pasyente nga nakasinati og grabeng kahidlaw o withdrawal symptoms.
Bisan kon ang Quitline nagrekomendar sa paggamit sa pag-undang diha-diha, si Garcia niingon nga pipila sa mga hinigarilyo mopili sa anam-anam nga pagpaminos. Kadtong mga nakahukom sa “Quit Day” dunay duha ka mga semana sa pag-andam sa ilang kaugalingon alang sa “zero tobacco.”
“Kinahanglan imo nang atubangon ang hagit sa panghuna-huna sa di pa sila moundang sa pagpanigarilyo,” matod ni Garcia.
Alang kang Cabia, ang pag-undang nakaapekto sa kahimtang sa iyang panghuna-huna. Usahay duna siyay anxiety ug panic attacks, apan iya ra ning nabuhat pinaagi sa suporta sa iyang pamilya.
“Nilikay na lang sab ko sa mga tawo nga nagyosi kay sukad niadtong niundang ko, lainan na ko sa baho sa aso. Sakit kaayo sa akong ilong.”
‘Seeing Through the Smoke’ is a project supported by the International Union Against Tuberculosis and Lung Disease, Inc (The Union) and Bloomberg Philanthropies.
