FACT SHEET: Ano ang kailangan mong malaman tungkol sa mpox?

Idineklara ng World Health Organization (WHO) ang mpox bilang isang global public health emergency noong Agosto 14 kasunod ng pagdami ng mga kaso sa Congo at mga bansa sa Africa. Nagbabala ito laban sa potensyal na pagkalat ng sakit sa labas ng kontinente at nanawagan para sa isang coordinated international response upang mapigilan ang outbreak.

Bagama’t kinilala ng Department of Health (DOH) ang kahalagahan ng deklarasyon ng WHO, tiniyak nito na ang mpox ay naiiba sa COVID-19 pandemic at pinayuhan ang publiko na manatiling alerto.

“Tamang praning lang, ‘wag masyado kasi para alam din natin kung ano ang gagawin natin para ‘di tayo mahawahan o tayo ay makapag-ingat,” sinabi ni Health Spokesperson Albert Domingo noong Agosto 15.

Kinumpirma ng DOH noong Setyembre 1 na tatlong bagong pasyente ang na-diagnose na may mpox mula sa Metro Manila at CALABARZON. Ang kabuuang bilang ng mga kaso ng mpox sa bansa mula Hulyo 2022 ay 17: siyam ang nakarekober habang walo ang aktibong kaso na nasuri ngayong taon.

Narito ang limang bagay na kailangan mong malaman tungkol sa pinakabagong emergency sa kalusugan ng publiko:

1. Ano ang mpox?

Ang mpox ay isang nakakahawang sakit na zoonotic na sanhi ng “monkeypox virus” na kabilang sa parehong pamilya na nagdudulot ng bulutong. Ito ay regular na matatagpuan sa mga maliliit na daga, unggoy at iba pang mga mammal sa Central at West Africa ngunit paminsan-minsan ay napapasa sa mga tao, na nagreresulta sa maliliit na outbreak.

May dalawang uri ng monkeypox virus: clade I at clade II. Ang Clade I ay nauugnay sa mas malalang sintomas at pagkamatay. Ang pagkalat ng subtype nitong Clade Ib ay nag-udyok sa WHO na gamitin ang top emergency alarm nito.

Ang Clade II ang sanhi ng global outbreak na nagsimula noong 2022 at itinuturing na hindi gaanong malala. Ito ang type na kumakalat ngayon sa Pilipinas.

Noong Agosto 21, ipinaliwanag ni Health Secretary Teodoro Herbosa na ang mpox ay isang DNA virus na nagmu-mutate sa mas mabagal na rate, hindi tulad ng mga RNA virus tulad ng COVID-19 na mabilis mag-mutate, na nagdudulot ng mas maraming variant.

Pinalitan ng WHO ang pangalan ng sakit mula sa monkeypox sa mpox noong 2022 upang sundin ang mga modernong alituntunin para sa pagbibigay ng pangalan sa mga sakit. Inirerekomenda ng mga alituntunin sa komunidad ng mga siyentipiko na iwasan ang paggamit ng mga pangalan na maaaring “makasakit sa kultura, panlipunan, pambansa, rehiyon, propesyonal o etniko na mga grupo” at “bawasan ang mga hindi kinakailangang negatibong epekto sa kalakalan, paglalakbay, turismo o kapakanan ng hayop.”

2. Ano ang mga sintomas ng mpox?

Ang mga karaniwang sintomas ng mpox ay kinabibilangan ng mga pantal, lagnat, namamagang lalamunan, sakit ng ulo, pananakit ng kalamnan, pananakit ng likod, mababang enerhiya at/o namamaga na mga lymph node.

Ang mga pantal na dulot ng mpox ay kadalasang nagsisimulang lumitaw sa mukha at kalaunan ay kumalat sa katawan, hanggang sa mga palad ng mga kamay at talampakan. Sumasailalim sila sa iba’t ibang yugto, kabilang ang scabs, bago gumaling.

Karaniwang lumalabas ang mga sintomas sa loob ng isang linggo ng pagkahawa sa virus ngunit maaaring magpakita kahit saan mula isa hanggang 21 araw pagkatapos ng pagkakalantad.

3. Paano ito kumakalat?

Ayon sa WHO, ang sakit ay maaaring kumalat mula sa isang tao patungo sa iba, higit sa lahat, sa pamamagitan ng malapit na pakikipag-ugnayan sa isang taong may mpox. Maaari itong maipasa “hanggang ang lahat ng mga sugat ay gumaling at isang bagong layer ng balat ay nabuo.”

Ang malapit na pakikipag-ugnayan ay kinabibilangan ng balat-sa-balat, bibig-sa-bibig at bibig-sa-balat tulad ng paghawak, paghalik at pakikipagtalik.

Ang sakit ay maaaring maipasa mula sa isang nahawaang hayop sa isang tao sa pamamagitan ng mga kagat, mga kamot o kapag ang mga tao ay nangangaso at kinain sila. Ang virus ay maaari ring kumalat sa pamamagitan ng respiratory droplets o pakikipag-ugnayan sa isang kontaminadong bagay.

4. Paano ginagamot ang mpox at ano ang gagawin kapag nahawaan?

Ang layunin sa paggamot ng mpox ay pangalagaan ang mga pantal, pamahalaan ang pananakit at iwasan ang mga komplikasyon, sinabi ng WHO. Ang mga nahawaan ng sakit ay karaniwang maaaring gumaling sa loob ng dalawa hanggang apat na linggo.

Depende sa kanilang sitwasyon, travel history at mga sintomas na naranasan, ang mga taong pinaghihinalaang may sakit ay pinapayuhan na ihiwalay ang sarili, makipag-ugnayan sa isang healthcare provider at/o makipag-ugnayan sa isang testing site.

Ang mga kasalukuyang testing site para sa mpox ay kinabibilangan ng: Research Institute for Tropical Medicine, San Lazaro Hospital, East Avenue Medical Center, Jose Reyes Memorial Medical Center, Jose N. Rodriguez Memorial Hospital (Tala Hospital), Quirino Memorial Medical Center at UP – Philippine General Hospital.

5. Paano maiiwasan ang sakit?

Ayon sa United States Centers for Disease Control and Prevention, maraming paraan upang protektahan ang sarili mula sa pagkakaroon ng mpox. Kabilang dito ang:

• pag-iwas sa malapit, balat-sa-balat na kontak sa mga taong may mga pantal na mukhang mpox at may mga nahawaang hayop;
• pag-aral kung paano babaan ang panganib ng mpox habang nakikipagtalik o sa isang social gathering; at
• pagpapabakuna.

Pinaalalahanan ng DOH ang publiko na “magpatuloy na sumunod” sa mga health protocol, partikular na ang pag-obserba ng respiratory etiquette (pagsuot ng mask o pagtakip ng bibig kapag umuubo o bumabahin), tiyaking maayos ang daloy ng hangin at madalas na paghuhugas ng kamay gamit ang sabon at tubig o alcohol-based na hand sanitizer.

Pinaalalahanan pa nito ang mga tao na iwasang lumapit sa mga hayop na posibleng may dalang mpox. Kabilang dito ang mga may sakit o namatay na hayop na matatagpuan sa mga lugar kung saan naroroon ang sakit.