Ang mga pamilya ng mga napatay sa mga anti-drug operasyon sa ilalim ng giyera laban sa droga ng administrasyong Duterte ay muling nagkaroon ng pag-asa na may hustisya kasunod ng paglabas ng isang ulat na nakatuon sa tulong para sa kanila mula sa Victims Participation and Reparations Section (VPRS), isang independent na tanggapan ng International Criminal Court (ICC).
Nakasaad sa ulat, na inilabas noong Agosto 27, na ang mga pamilya at mga nakaligtas sa giyera laban sa droga ay “labis na sumusuporta” sa kahilingan ni dating ICC Prosecutor Fatou Bensouda na payagan ang isang buong pagsisiyasat sa madugong kampanya laban sa droga ni Pangulong Rodrigo Duterte. Sinabi ng abogadong si Kristina Conti, counsel ng Rise Up for Life and for Rights, na nagbibigay ng ligal na tulong sa hindi bababa sa pitong pamilya ng mga biktima ng drug war, na ang ulat ay nagbigay sa kanyang mga kliyente ng “kaunting pag-asa“ na makamit ang hustisya.
“Sa yugto ng representasyon ng biktima … marami ang mga nawalan ng pag-asa sa prospect na si Duterte [ay mananatili nang] mas matagal sa kapangyarihan, sa katotohanang wala o malamang na walang magagawa tungkol sa mga pagpatay,” sinabi ni Conti. “Ipinapakita ng ulat ng ICC ang kaunting pag-asa na mayroon sila ngayon, na balang araw, magkakaroon ng pagtatapos ang lahat ng ito at ang hustisya para sa kanilang lahat [ay makakamtan].”
Malugod na tinanggap din ng mga abugado at human rights group, tulad ng National Union of People’s Lawyers and Human Rights Watch (HRW), ang ulat.
Sinabi ni HRW Asia Deputy Director Phil Robertson na ang ulat ay tiyak na hihikayatin ang iba pang mga biktima at kanilang pamilya na lumabas at ibahagi ang kanilang istorya. Ngunit sinabi ni Robertson na dapat silang protektahan “mula sa anumang uri ng panliligalig o paghihiganti ng gobyernong Duterte” kapag lumitaw sila.
Ano ang kinalaman ng ulat ng VPRS sa paghahanap ng hustisya sa mga pagpatay na nauugnay sa droga at iba pang pang-aabuso na ginawa sa giyera laban sa droga ni Duterte? Narito ang limang bagay na kailangan mong malaman tungkol sa ulat kaugnay ng mga representasyon ng mga biktima sa ICC:
1. Ang mga representasyon ng mga biktima ng giyera laban sa droga ay gagamitin sa mga kahilingan para magkaroon ng imbestigasyon.
Ang pagsumite ng mga “representasyon” ay bahagi ng pamamaraan sa ICC na nagpapahintulot sa mga biktima na ipahayag ang kanilang “pananaw, alalahanin at inaasahan” sa mga hukom tungkol sa nakabinbing kahilingan ng Office of the Prosecutor (OTP) ng korte para sa isang buong pagsisiyasat sa giyera laban sa droga ni Duterte.
“Ito ay isang mahalagang bahagi ng proseso, nakaayos nang ganito upang matiyak ang mga karapatan ng mga biktima [sa] representasyon. Ito ang unang aktibong pagkakataon para sa mga biktima na mapakinggan ang kanilang tinig sa paunang pamamaraan ng pagsisiyasat,” paliwanag ni international law expert Romel Bagares sa Ingles nang hingan ng komento.
Mula Hunyo 15 hanggang Agosto 13, nakatanggap ang VPRS ng 212 representation forms mula sa mga nakaligtas at pamilya o kinatawan ng mga napatay o nasugatan. Gayunpaman, 204 lamang sa mga form, sama-sama o indibidwal na ipinadala sa pamamagitan ng email o online, ang itinuring na may kaugnayan (sa kaso).
Noong Agosto 27, ipinadala ng VPRS sa mga hukom ng ICC ang 204 nauugnay na representasyon at paunang ulat ng pagtatasa sa mga sagot ng mga biktima. “Maingat na susuriin ng mga hukom ng ICC ang lahat ng natanggap na impormasyon at maglalabas ng kanilang desisyon sa kahilingan sa OTP sa takdang oras,” paliwanag nito.
Sinabi sa VPRS na ang 204 forms ay kumakatawan sa humigit-kumulang na 1,530 indibidwal na mga biktima at 1,050 na pamilya. Gayunpaman, hindi nilinaw ng tanggapan kung ilan sa 1,530 na biktima ang namatay o nakaligtas sa giyera laban sa droga.
Ayon sa VPRS victim’s booklet, tinutukoy ng ICC ang isang biktima bilang isang taong nagdusa dahil sa isang krimen na pinaparusahan ng korte. Maaaring kasama rito ang mga biktima ng karahasang sekswal, mga bata, taong may kapansanan, o matatandang tao, pati na rin ang mga samahan o institusyong may mga pag-aari na nakatuon para sa mga hangaring pangkawanggawa o makatao, bukod sa iba pa, na nagtamo ng pinsala.
Dahil ang karamihan sa mga biktima ng giyera laban sa droga ay patay na, itinuturing din na biktima sa victim’s booklet ang mga miyembro ng pamilya na nagdusa mula sa pinsala, tulad ng emosyonal na trauma o pagkawala ng materyal na pag-aari, dahil sa pagpatay sa kanilang mga kamag-anak.
Nilinaw ng VPRS, gayunpaman, na ang mga representasyon ay hindi gagamitin bilang ebidensya sa korte o ibabahagi sa piskal.
Ang proseso ng pagkolekta ng mga representasyon ay inilunsad isang araw matapos isiwalat ni Bensouda noong Hunyo 14 na humingi siya ng “judicial authorization” mula sa ICC Pre-Trial Chamber I (PTC I) upang magpatuloy sa pagsisiyasat sa mga sinasabing krimen laban sa sangkatauhan sa Pilipinas mula Nobyembre 2011 hanggang Marso 17, 2019. (Tingnan ang ICC begins accepting information on Duterte’s drug war)
Ang kahilingan ni Bensouda ay lumabas nang matapos niya ang tatlong taong paunang pagsusuri sa giyera laban sa droga. Sinabi niya na ang mga pagpatay, torture, at iba pang mga krimen na nagta-target sa hinihinalang drug personalities ay laganap na sa Davao region, kung saan nagmula si Duterte, mula noong 1988 o bago pa siya naging pangulo noong 2016. (Tingnan ang Gov’t officials, police conspired to carry out Duterte’s war on drugs — ICC prosecutor)
2. Nais ng nakararami na pahintulutan ng ICC ang pagsisiyasat.
Sa 204 nauugnay na representasyon, 192 o 94% ng mga biktima ang sumang-ayon na dapat pahintulutan ng mga hukom ng ICC ang isang pagsisiyasat sa bagay na ito.
Ayon sa VPRS, ang “pangunahing mga motivating factor” para sa kanilang posisyon ay ang pagnanais na marinig ang kanilang tinig, dalhin ang mga salarin sa hustisya, at ilunsad ang isang pagsisiyasat ng isang “walang kinikilingan na internasyonal na korte.” Ang iba pang mga kadahilanang binanggit ay upang wakasan ang impunity, maiwasan ang naturang ang mga krimen na maganap muli, alamin ang katotohanan tungkol sa totoong nangyari, at linisin ang mga pangalan ng inosente.
“Ang libu-libong pagkamatay ng mga Pilipino sa reign of terror ni Duterte […] ay sumira ng napakaraming buhay. Paninindigan ko sila, paninindigan ko ang kapatid ko. Ikaw ang aming huling pag-asa ICC. Mangyaring tulungan kaming siyasatin ito at mapanagot ang mga taong kasangkot. Salamat,” sulat ng isa sa mga biktima na sinipi sa ulat ng VPRS.
Sinabi ng VPRS na naniniwala ito na “takot sa mga pagganti at muling pagka-trauma” ang pilit na nagtulak sa mga biktima sa limang representasyon na tanggihan ang isang pagsisiyasat. Kabilang sa mga alalahaning ipinahayag nila ay may kinalaman sa seguridad, abala ng pagkakaroon ng isang batang inaalagaan, at kawalan ng kaalaman tungkol sa aktuwal na insidente.
Pitong iba pang mga representasyon ang hindi nagbigay ng malinaw na mga sagot sa kanilang posisyon sa ipinanukalang pagsisiyasat.
Sinabi ni Ruben Carranza, reparations at war crimes tribunals expert sa International Center for Transitional Justice (ICTJ), na ang mga representasyon ng mga biktima ay nagbibigay sa tagausig ng ICC at hukom ng PTC ang isang “pananaw” kung ano ang kanilang, kabilang ang mga hindi maaaring magsumite ng kanilang mga representasyon, “inaasahang hustisya, bukod sa maparusang anyo ng hustisya, [na] maaaring ibigay ng isang criminal court.”
Humuhugot mula sa naging karanasan sa pakikipagtrabaho sa VPRS, sinabi ni Carranza na nais ng tanggapan na “maging handa upang tugunan ang mga pangangailangan ng mga biktima na maaaring lumitaw sa proseso ng ICC.”
Kasama sa iba pang mga gawain na nailaan sa VPRS ay ang pagtulong sa mga biktima na ayusin ang kanilang ligal na representasyon o mag-apply para sa reparations.
3. Binanggit ng mga biktima ang pagpatay, torture na nasa ilalim ng mga krimen laban sa sangkatauhan
Nais ng mga biktima ng giyera laban sa droga, na karamihan ay kalalakihan, na siyasatin ng tagausig ng ICC ang sinasabing mga krimen laban sa sangkatauhan na nagdulot ng psychological at pisikal na pinsala, bukod sa iba pa, sa kanila. Ang mga nasabing krimen ay ginawa umano ng pulisya; hindi kilalang mga “riding-in-tandem” na mga indibidwal na nagsusuot ng mga sibilyan na damit, bonnet at maskara upang maitago ang kanilang pagkakakilanlan; at iba pang mga personalidad na hindi pinangalanan.
Tinasa ng VPRS na ang pagpatay, pagkabilanggo, enforced disappearance, torture, at iba pang hindi makataong gawain ang pinaka-naiulat na krimen. Iilan lamang ang binanggit na pagtatangkang pagpatay at karahasang sekswal, tulad ng panggagahasa.
Gayunpaman, nabanggit na ang karahasang sekswal ay maaaring “severely underreported” dahil ang mga biktima ay natatakot sa “posibilidad ng kamatayan.” Sinabi nito na ang ilang mga biktima na babae ay pinilit na makipagtalik o sumuko sa mga sekswal na pabor, na kilala rin bilang “palit-puri” (sex kapglit ng kalayaan) o “palit-katawan” (panggagahasa kapalit ng kalayaan), kapalit ng kanilang kalayaan.
Sinabi ng VPRS na ang mga babaeng kamag-anak ng mga napatay, na itinuring bilang mga collateral victim, ay “halos hindi pinapansin ng gobyerno at pinagkaitan ng mga serbisyo nito.” Sa isang forum tungkol sa ICC noong Hunyo, sinabi ni women’s rights expert Socorro Reyes na 60,000 hanggang 100,000 kababaihan at bata ang naging balo at ulila dahil sa pagpatay sa 12,000 hanggang 20,000 katao sa giyera laban sa droga.
Iniulat ng lahat ng 204 na representasyon na ang mga krimen ay nagresulta sa psychological at social harm sa mga biktima. Binanggit ng iba ang pisikal at materyal na pinsala, pati na rin ang pagkawala ng mga oportunidad sa edukasyon at pagkawala ng kalayaan. Ang iba pang mga biktima ay nagpahayag ng pag-aalala tungkol sa hindi pagiging epektibo ng sistemang panghukuman ng Pilipinas, mga pagbabayad para sa mga pinsala, at ang epektong panlipunan at pangkultura ng digmaan kontra droga.
“Mayroong isang bagong pamantayan sa lipunan ngayon na brainwashing at tinatanggap ng maraming mga Pilipino ngayon dahil hindi lamang ito pisikal kundi pati na rin ang kultura ng digmaan laban sa droga. Iyon ay, kung ikaw ay biktima ng [extra judicial killing], ikaw nararapat na mamatay…, ” sinipi ng ulat ang sinasabi ng isang biktima.
4. Anong susunod na mangyayari?
Parehong naghihintay ang mga biktima at piskal ng ICC para sa desisyon ng mga hukom ng PTC. Kung magpapasya sila na pabor sa piskal, si Karim Khan, ang kahalili ni Bensouda, ay magsisimulang mangalap ng mga ebidensya at kilalanin ang mga pinaghihinalaan sa pagpatay at iba pang mga krimen sa giyera laban sa droga. Maaaring hilingin ni Khan sa korte na mag-isyu ng mga arrest warrant o summonses upang dalhin ang mga kinilalang suspek sa ICC headquarters sa Netherlands para sa kumpirmasyon ng mga paratang at posibleng pag-uusig batay sa mga ligal na pamamaraan ng korte.
5. Inilarawan ng Malacanang ang ulat bilang “opinyon”
Ibinasura ni Palace Spokesman Harry Roque ang ulat ng ICC na batay lamang sa opinyon ng mga biktima ng giyera laban sa droga.
“Itinuturing [namin] ang Public Redacted Registry Report on Victims’ Representation na isinumite sa ICC bilang opinyon ng mga biktima na nais ang ICC probe kaysa sa pagguho ng suporta ng sambayanang Pilipino,” sinabi ni Roque sa isang pahayag noong August 30.
Inulit ni Roque ang kanyang maling pahayag na ang Pilipinas ay hindi obligadong makipagtulungan sa ICC kasunod ng pakikipagkalas ng bansa sa Rome Statute.
Ang kanyang pahayag ay kontra sa desisyon noong Marso 16 ng Supreme Court sa mga petisyon na sumasalungat sa unilateral na pag-atras ni Duterte, na nagsasaad na ang bansa ay nananatiling “sakop at nakatali” sa statute kahit na nagkabisa ang pullout noong Marso 2019. (Tingnan ang VERA FILES FACT CHECK: Duterte, Panelo spew three false claims about ICC)
Hanggang noong Hulyo 31, iniulat ng gobyerno ang 6,181 pagkamatay sa operasyon kontra droga mula noong Hulyo 2016. Gayunpaman, tinatantya ng mga (human) rights group, kasama si United Nations High Commissioner for Human Rights Michelle Bachelet, na ang tunay na bilang ng mga namatay ay maaaring “higit sa triple” ng datos ng gobyerno.
Mga Pinagmulan
International Criminal Court, Public Redacted Registry Report on Victims’ Representations, Aug. 27, 2021
International Criminal Court, Information for victims – Republic of the Philippines, Accessed Aug. 31, 2021
International Criminal Court, Public redacted version of “Request for authorisation of an investigation pursuant to article 15(3)”, 24 May 2021, ICC-01/21-7-SECRET-Exp, June 14, 2021
Communication with international law expert Romel Bagares, Aug. 30, 2021
Communication with war crimes tribunals and reparations expert Ruben Carranza, Aug. 30, 2021
Communication with Public Interest Law Center lawyer Kristina Conti, Aug. 30, 2021
Communication with Human Rights Watch Asia Deputy Director Phil Robertson, Aug. 30, 2021
Presidential Communications Operations Office, On the Public Redacted Registry Report, Aug. 30, 2021
Rise Up for Life and for Rights official Facebook page, Accessed Aug. 30, 2021
International Criminal Court, Victim Representation Form, Accessed Aug. 30, 2021
International Criminal Court, Statement of the Prosecutor, Fatou Bensouda, on her request to open an investigation of the Situation in the Philippines, June 14, 2021
International Criminal Court, VPRS Victim’s Booklet [ENG], Accessed Aug. 30, 2021
International Criminal Court, Rome Statute
Supreme Court, G.R. No. 238875/G.R. No. 239483/G.R. No. 240954. March 16, 2021 [Date Uploaded: 7/21/2021], March 16, 2021
Real Numbers PH, #RealNumbersPH, Aug. 28, 2021
(Ginagabayan ng code of principles ng International Fact-Checking Network sa Poynter, ang VERA Files ay sumusubaybay sa mga maling pahayag, flip-flops, nakaliligaw na mga pahayag ng mga pampublikong opisyal at kilalang personalidad, at pinasisinungalingan ang mga ito gamit ang tunay na ebidensya. Alamin ang inisyatibong ito at aming pamamaraan.)
