FACT SHEET: Bakit hindi na bahagi ng BARMM ang Sulu

Nagdesisyon ang Korte Suprema (SC) noong Set. 9 na labag sa konstitusyon na mapabilang ang lalawigan ng Sulu sa Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM).

Tinanggihan ng Sulu ang ratipikasyon Bangsamoro Organic Law (BOL) sa isang plebisito noong 2019. Ngunit dahil sa pagboto bilang isang geographical unit ng nabuwag na Autonomous Region in Muslim Mindanao (ARMM)—karamihan para sa BOL—nanatiling bahagi ng BARMM ang Sulu.

Narito ang tatlong bagay na kailangan mong malaman tungkol sa desisyon ng SC kamakailan:

1. Bakit labag sa konstitusyon para manatiling bahagi ng BARMM ang Sulu?

Nagdeklara ang SC na ang Sulu ay hindi bahagi ng BARMM dahil ang pagsama nito ay lumalabag sa Section 18, Article X ng 1987 Constitution, na nagsasaad na “tanging mga lalawigan, lungsod, at mga geographic area na bumuboto ng pabor sa naturang mga plebisito ang dapat isama sa autonomous region.”

Kaya, itinuring ng Mataas na Hukuman na labag sa Konstitusyon ang Section 3(a), Article XV ng BOL, na iginiit na ang ARMM ay “boboto [bilang] isang geographical area.”

Sa plebisito para pagtibayin ang BOL noong Enero 21, 2019, ang Sulu ay mayroong 163,526 “no” votes at 137,630 “yes” votes.

Bagama’t kinilala ng SC ang karapatan ng Sulu na hindi sumama sa BARMM, binanggit nito na ang BOL mismo ay konstitusyonal. Ang BARMM “ay pinagkalooban ng higit na awtonomiya kaysa sa iba pang mga subdibisyong teritoryal at pulitikal,” ngunit sinabi ng Mataas na Hukuman na “hindi ito nagpapahiwatig ng paghihiwalay sa pambansang pamahalaan.”

Ang ARMM ay pinalitan ng BARMM. Ito ay may higit na kapangyarihang pang-administratibo at diin sa pagkakakilanlan ng Bangsamoro at ang kanilang mga hangarin para sa sariling pagpapasya. Binubuo ito ng mga dating teritoryo ng ARMM: Basilan, Tawi-Tawi, Maguindanao at Lanao del Sur.

Ang Cotabato City sa Maguindanao del Norte ay idinagdag sa BARMM nang bumoto ito ng 38,682 “yes” laban sa 29,994 “no” votes. Sa lalawigan ng North Cotabato, lumikha ang plebisito ng walong munisipalidad na kasama na ngayon sa BARMM, na may 72,358 “yes” kontra 273 “no” votes.

2. Bakit ayaw ng Sulu na mapasama sa BARMM?

Sa isang petisyon sa SC noong Okt. 17, 2018, nangatuwiran ang Sulu na tinanggihan ng BOL ang karapatan ng kanilang mga tao na hindi sumama sa BARMM, “binura ang awtonomiya at pagkakakilanlan” ng kanilang mga katutubo at “itinalaga ang MILF [Moro Islamic Liberation Front] na pamunuan ang Bangsamoro Transition Authority.”

Sinabi rin ng Sulu na labag sa konstitusyon ang BOL dahil “tinanggal nito ang ARMM nang walang pag-amyenda sa konstitusyon,” bumuo ng parlamentaryong pamahalaan at awtomatikong isinama ang Sulu at iba pang dating teritoryo ng ARMM sa BARMM.

Sa isang pampublikong pagdinig ng Senado noong Mayo 2015 sa Sulu, ang mga nasasakupan nito ay nagpahayag ng mga alalahanin tungkol sa pagiging hindi kasama sa paglikha ng BOL, na kilala rin bilang Bangsamoro Basic Law.

“Talagang kami ay sadyang nakalimutan sa patuloy na usapang pangkapayapaan,” sabi ni Habib Mujahab Hashim, isang senior officer ng Moro National Liberation Front (MNLF).

Ang mga elite ng MNLF, na nangingibabaw sa arkipelago ng Sulu, ay may kasaysayan ng pagkakaroon ng mga salungatan sa MILF na ang kuta ay ang mainland Mindanao. Pinangunahan ng huli ang pagtatatag ng BARMM, kasama ang pambansang pamahalaan.

Ang alitan sa pagitan ng mga etnikong pagkakakilanlan ay nananatiling lumulutang sa rehiyon, partikular na ang mga Tausug sa Sulu at mga bahagi ng Zamboanga peninsula at ang mga Maguindanao at Maranao sa mainland.

Isang pag-aaral noong 2018 na inilathala sa Journal of Pacific Rim Psychology tungkol sa mga pagkakakilanlan sa lipunan ng mga Muslim sa Mindanao ang nagsabi na ang mga Tausug ay “gumagawa ng isang mas kritikal, at kahit paano maingat na diskarte sa pag-asimilasyon” sa pagkakakilanlang Bangsamoro, “na higit na nauugnay sa nakikipagkumpitensyang pangkat etnopolitikal.”

Samantala, sinabi ni Chief Minister Ahod Ebrahim sa isang pahayag noong Set. 11 na ang gobyerno ng Bangsamoro ay “gagalugarin ang lahat ng mga paraan upang mapanghawakan ang pangarap ng isang nagkakaisang Bangsamoro gayundin matiyak na ang mga pangakong nakasaad sa Comprehensive Agreement on the Bangsamoro ay magiging ganap na maisakatutuparan.”

3. Ano ang ibig sabihin nito para sa Sulu at sa BARMM?

Ang pagbubukod ng Sulu sa BARMM ay magkakaroon ng mga epekto sa pambansang budget.

“Ang mga kasalukuyang tuntunin ay magdidikta at … isang executive fiat ang ilalabas na ang Sulu, na inalis sa BARMM, ay ililipat sa Rehiyon 9,” sabi ni Senate Majority Leader Francis Tolentino sa isang pagdinig ng Finance Subcommittee I noong Set. 16.

Ang Region 9, o ang Zamboanga Peninsula, ay binubuo ng mga lalawigan ng Zamboanga del Norte, Zamboanga del Sur at Zamboanga Sibugay, at mga lungsod ng Dapitan, Dipolog, Isabela, Pagadian at Zamboanga.

Binigyang-diin ni Tolentino ang pangangailangan ng lahat ng ahensya ng gobyerno na tugunan ang “budgetary gap” kasunod ng pagtanggal ng Sulu sa BARMM.

Sa parehong pagdinig, sinabi ni Social Welfare Secretary Rex Gatchalian na plano ng ahensya na makipag-ugnayan sa [Departamento ng Budget and Management] “upang bawiin ang bahagi na inilaan para sa mga gastos sa pangangasiwa ng Sulu.”

Sinabi ni Gatchalian na ibabalik ito sa central office at pagkatapos ay ilalaan sa Region 9, idinagdag na hindi maaapektuhan ang mga benepisyo ng DSWD na ibinibigay sa 4Ps, senior citizens at centenarians sa Sulu.

Tinatanggal din ng pagbubukod sa Sulu ang isa sa mga nangunguna sa posisyon ng BARMM chief minister, si Sulu Gov. Abdusakur Tan.

Noong Mayo, inendorso ng BARMM Grand Coalition–na binubuo ng maraming partido pulitikal sa rehiyon–si Tan bilang kandidato para sa chief minister sa unang ihahalal na parliamento ng BARMM, kalaban ang kasalukuyang nasa posisyon na si Chief Minister Ebrahim.