FACT SHEET: Paano nilalabanan ng BARMM ang political dynasties?

Ihahalal ng Bangsamoro Autonomous Region in Muslim Mindanao (BARMM) ang unang parliamento nito sa Mayo 2025 kasunod ng paglikha ng autonomous state noong 2018 sa pamamagitan ng Bangsamoro Organic Law o Republic Act (R.A.) No. 11054.

Makikita rin sa darating na halalan ang paglulunsad ng Bangsamoro Electoral Code (BEC) o Bangsamoro Autonomy Act (BAA) No. 35, na naglilista ng mga political dynasty at turncoatism bilang mga batayan para sa diskwalipikasyon.

“Ang mga pagbabagong ito na sinusubukan naming ipakilala ay pakikinabangan ng lahat. Ginagawa lang namin na patas ang labanan [at] nais namin na magkaroon ng mas inclusive na sistema,” sabi ni Bangsamoro Information Office chief Ameen Andrew Alonto.

1. Ano ang anti-dynasty rule para sa BARMM?

Ang Article III, Section 9 (d) ng BEC ay nagbabawal sa mga nominado ng regional parliamentary political parties (RPPPs) na may kaugnayan sa iba sa loob ng ikalawang degree of consanguinity (relasyon sa pamamagitan ng dugo) o affinity (relasyon sa pamamagitan ng kasal).

Nangangahulugan ito na ang mga RPPP ay hindi maaaring magnomina ng mga anak, apo, kapatid, magulang, lolo’t lola, asawa, biyenan o manugang ng iba pa nilang mga nominado.

Ang mga nominado ay dapat magsumite ng sinumpaang salaysay, kasama ang kanilang mga sertipiko ng kandidatura, na nagpapatunay na wala silang ganoong kamag-anak na nominado sa ilalim ng parehong RPPP. Kung hindi, ang mga lumalabag na nominado ay dapat na madiskwalipika sa paraang itinakda ng kanilang partido.

Ang mga RPPP ay bumubuo ng 50% ng 80 parliamentary seats na pupunan sa 2025 polls.

Kinilala ng Commission on Elections (Comelec) ang anti-dynasty rule sa Resolution No. 10984, na inilabas noong Abril 24, na nagsasaad ng mga implementing rules and regulations sa BEC.

May katulad na probisyon sa Section 45 (g) ng Bangsamoro Local Governance Code (BLGC), o BAA No. 49, na ipinasa noong Setyembre 2023.

Ang mga kandidato sa halalan para sa mga posisyon sa barangay, munisipyo, lungsod at probinsiya ay hindi dapat magkaroon ng mga kamag-anak sa loob ng second degree of consanguinity o affinity sa kasalukuyang mga opisyal sa parehong lokalidad na tumatakbo para sa mga elective na posisyon.

Sa ganitong mga kaso, ang mga nag-aagawan para sa mas mababang posisyon sa pagitan ng mga kamag-anak ay madi-disqualify. Para sa mga kamag-anak na naghahangad ng parehong posisyon, ang mga awtoridad sa halalan ay magpapalabunutan upang matukoy kung sinong kandidato ang maaaring magpatuloy.

Ang dalawang batas ay ipapatupad na sa halalan sa susunod na taon, ngunit ang anti-dynasty na probisyon sa BLGC ay ipapatupad sa mga lokal na opisyal simula lamang sa 2028 polls.

2. Konstitusyonal ba ang panukalang anti-dynasty?

Ipinagbabawal ng 1987 Constitution ang political dynasties “ayon sa pagtatakda ng batas” sa Article II, Section 26. Gayunpaman, walang batas na naipasa na tumutukoy o nagbabawal sa political dynasties para sa mga pambansang posisyon sa kabila ng maraming panukalang batas na inihain sa loob ng maraming mga taon sa Kongreso.

Ilang mambabatas ng Bangsamoro na sumalungat sa probisyon ng anti-dynasty sa rehiyon ay nangatuwiran sa isang sesyon ng plenaryo noong Set. 28, 2023 na ang paghihigpit sa mga political dynasty ay dapat gawin ng Kongreso at hindi ng regional parliament.

Isang grupo ng mga pinuno ng Bangsamoro ang naghain ng petisyon sa Korte Suprema noong Hunyo 2023 na naglalayong ipawalang-bisa ang buong BEC dahil sa mga isyu ng “panghihimasok” sa mandato ng Comelec. Ang probisyon ng anti-dynasty ay hindi partikular na binanggit sa petition for nullification.

Sinabi ni Alonto na ang gobyerno ng Bangsamoro ay hindi pa nakatatanggap ng anumang abiso mula sa Mataas na Hukuman na pumipigil sa pagpapatupad ng BEC. “Sinisikap ng parliyamento na itulak ang sobre sa paggamit ng awtonomiya nito,” aniya.

Sa kabila ng oposisyon sa mga mambabatas sa rehiyon, iginigiit ng mga eksperto ang konstitusyonalidad ng probisyon laban sa dinastiya.

Sinabi ni Political science professor Zainal Kulidtod ng Mindanao State University na ang political autonomy na ipinagkaloob ng R.A. 11054 ay nangangahulugan na ang probisyon laban sa dinastiya ay nasa loob ng mandato ng lehislatura ng BARMM.

“Ang panukala ay konstitusyonal… ibinibigay ng batas ang pinakamataas na antas ng awtonomiya sa pulitika [sa BARMM], ang pagtatalaga ng naturang panukala ay nasa loob ng hurisdiksyon ng autonomous na rehiyon sa pagtataguyod ng tapat, may partisipasyon at mapayapang halalan,” ani Kulidtod.

Ibinahagi ni dating associate justice Adolfo Azcuna sa isang panayam noong Okt. 7 sa Teleradyo Serbisyo na maaaring tingnan ng mga mambabatas ang probisyon ng Bangsamoro bilang alternatibong paraan upang ipagbawal ang mga political dynasty kung mapatunayang mahirap ang pagpasa ng isang pambansang batas.

“Maaaring sabihin ng Korte Suprema… ang depinisyon [ng political dynasties] ayon sa batas ay hindi kailangang sa pamamagitan ng Kongreso, na ito ay maaaring sa pamamagitan ng pangulo o ng mga korte, iyon ay posible… [o] ng alinmang organ ng estado, ” sabi ni Azcuna.

3. Paano naaapektuhan ng mga political dynasty ang rehiyon?

Ang BARMM ay may isa sa pinakamataas na konsentrasyon ng nagtatagal na political dynasties sa bansa, ayon sa pag-aaral ni dating Ateneo School of Governance (ASOG) dean Ronald Mendoza. Noong 2013, ang Maguindanao ang may pinakamataas na konsentrasyon ng dynastic officials sa 64.45% habang sumunod ang Lanao del Sur na may 59.47%.

Tinukoy ng isang pag-aaral noong 2019 ng think tank na Asia Center na nakabase sa Europe at ng French General Directorate of International Relations and Strategy na sa mga halalan sa taong iyon, ang Maguindanao ay mayroon ding pinakamataas na konsentrasyon ng mga walang kalaban na kandidato na karamihan ay mula sa parehong pamilya, na pangkaraniwan na para sa rehiyon.

(Basahin ang FACT SHEET: Ano ang ibig sabihin ng ‘walang kalaban’ sa 2022 halalan)

“Mas pyudal ang mga komunidad sa BARMM, [may] mas maraming patron-client na relasyon kaysa sa Luzon at Visayas… kapag may political dynasty, iyan ay lantarang humahamak sa malaya at malinis na halalan,” ani Kulidtod.

Natuklasan ng isa pang pag-aaral ni Mendoza na ang konsentrasyon ng kapangyarihan sa isang maliit na pamilya ay “nagsusulong ng hindi pantay na mga pattern ng pag-unlad sa Pilipinas,” lalo na sa mga lugar tulad ng BARMM, na mas malayo sa National Capital Region.

“Ang pagkakabukod ng mas malalayong probinsya ay nagbibigay sa mga political dynasty ng ilang paraan ng proteksyon sa kumpetisyon sa pulitika at ekonomiya at sa gayon ay nagpapahintulot sa kanila na pagyamanin ang kapangyarihan at tiyakin ang kanilang patuloy na pananatili sa kapangyarihan nang hindi kinakailangang magtaguyod ng kanais-nais at inklusibong mga resulta ng ekonomiya,” pagtatapos ng pag-aaral.

Ang rehiyon ng Bangsamoro ay dating may pinakamataas na insidente ng kahirapan sa bansa sa 55.9% noong 2018. Ang rate ay nasa 23.5% na ngayon ngunit ito pa rin ang pangalawang pinakamahirap sa bansa.

Regular ding lumalabas ang mga lalawigan ng BARMM sa listahan ng Comelec ng mga election hotspot, o mga lugar na tinututukan dahil sa karahasan na may kaugnayan sa halalan. Para sa 2025 polls, 27 sa 38 na mga lugar na binabantayan ng Comelec at Philippine National Police ay matatagpuan sa BARMM.

Ang mga kapansin-pansing kaso ng karahasan na may kaugnayan sa halalan ay naitala rin sa BARMM, tulad ng 2009 Ampatuan-orchestrated massacre sa Maguindanao na ikinasawi ng 58 katao, kabilang ang 32 media workers.

4. Hanggang saan tinutugunan ng mga probisyon ang mga political dynasty sa rehiyon?

Dahil sa isyu ng clan politics sa Muslim Mindanao, sinabi ni Kulidtod na ang mga umiiral na probisyon ay hindi sapat upang ganap na matigil ang mga pamilyang pulitikal.

The BLGC entertains only the possibility of reelectionist relatives from the same locality, while the BEC considers only relatives gunning for seats within the same party. Kulidtod pointed out gaps in these provisions that could still allow for relatives, possibly beyond the second degree of consanguinity and affinity, to secure positions.

Tinitignan lamang ng BLGC ang posibilidad ng reelectionist na mga kamag-anak mula sa parehong lokalidad, habang ang BEC ay isinasaalang-alang lamang ang mga kamag-anak na nais pumuwesto sa loob ng parehong partido. Itinuro ni Kulidtod ang mga gap sa mga probisyong ito na maaari pa ring magpahintulot sa mga kamag-anak, posibleng lampas sa ikalawang degree of consanguinity at affinity, na makakuha ng mga posisyon.

“Paano, halimbawa, ang incumbent [mga nagtapos] at ang anak o asawa ay tatakbo [sa posisyon na iyon sa halip]? Kaya nariyan ang patuloy na paghawak ng kapangyarihan sa loob ng iisang pamilya,” aniya.

Ang BARMM ay hindi ang unang gumawa ng probisyon laban sa dinastiya. Noong 2016, R.A. 10742 o ang Sangguniang Kabataan (SK) Reform Act ay nagpataw ng katulad na kahulugan ng political dynasties, na nagbabawal sa mga kandidatong may kaugnayan sa loob ng second degree of consanguinity at affinity sa nanunungkulan na mga opisyal sa parehong lokalidad.

(Tingnan Konsehal, kapitan, kagawad… Kapamilya?)

A 2021 ASOG study found that dynastic SK officials decreased by 0.4% in Cebu City, 2.5% in Davao City and 7% in Quezon City from 2010 to 2018 as a result of the law. The researchers also pointed to similar issues of loopholes due to the law’s definition of dynasties.

Napag-alaman sa pag-aaral ng ASOG noong 2021 na bumaba ng 0.4% ang mga dynastic na opisyal ng SK sa Cebu City, 2.5% sa Davao City at 7% sa Quezon City mula 2010 hanggang 2018 dahil sa resulta ng batas. Tinukoy din ng mga mananaliksik ang mga katulad na isyu ng mga loophole dahil sa kahulugan ng dinastiya sa batas.

Sa kabila ng mga alalahanin na ito, ang isang bentahe ng BEC at BLGC sa SK Reform Act ay ang mga parusa para sa dynastic relations.

Inililista ng SK Act ang kakulangan ng mga relasyon bilang isang kwalipikasyon, habang ang BEC at BLGC ay tinukoy ito bilang mga batayan para sa diskwalipikasyon. Sinabi ni election lawyer Emil Marañon III na noong 2018 ang gayong pagkakaiba ay kinailangan para magkaroon ng kapangyarihan ang mga awtoridad sa halalan na kanselahin ang pagpaparehistro ng isang kandidato.

Bukod sa teknikalidad, tinitingnan pa rin ng mga mamamayan ng Bangsamoro ang pagkakaroon ng mga probisyon laban sa dinastiya bilang hudyat ng pagbabago.

Batay sa voter education drives at mga konsultasyon na ginawa ng Bangsamoro Information Office, sinabi ni Alonto na tinatanggap ng mga botante ang mga patakaran sa ngayon.

“Kailangan nating maunawaan na ang Bangsamoro ay resulta ng peace negotiation, at ang halalan mismo ay pagpapatuloy ng prosesong pangkapayapaan. Sinasalamin [nito] ang pagnanais, ang mga pagbabagong gustong makita ng [mga tao] sa pagsasagawa ng pagpapasya sa sarili dito sa rehiyon,” sinabi niya.